Sri Matsya mahapuramu-2
Chapters
పంచదశోత్తర ద్విశతతమో7ధ్యాయః. రాజ్ఞో7 ను జీవినా మనువర్తన క్రమః మత్స్యః. యథానువర్తితవ్యం స్యాన్మనో రాజ్ఞో7ను జీవిభిః| సర్వదాతు సదాచారై ర్నిభోధ గదతో మమ. 1 జ్ఞాత్వా సర్వాత్మనా కర్యా స్వశక్త్యా రవినన్దన | రాజా యత్తు వదే ద్వాక్యం శ్రోతవ్యం త్త్ప్రయత్నతః. 2 ఆక్షిప్య వచనం తస్య న వక్తవ్యం తథా వచః| అనుకూలం ప్రియం తస్య వక్తవ్యం జనసంసది. 3 రహో గతస్య వక్తవ్య మప్రియం యద్ధితం భ##వేత్| పరార్థ మస్య వక్తవ్యం సమే చేతసి పార్థివ. 4 స్వార్థ స్సుహృద్భి ర్వక్తవ్యో నన స్వయం తు కథంచన| కార్యాతిపాత స్సర్వేషు రక్షితవ్యః ప్రయత్నతః. 5 న చ హింస్య ధనం కిఞ్జిన్నియుక్తేన చ కర్మణి | నోపేక్ష్య స్తస్య మాశ్చ తథా రాజ్ఞః ప్రియో భ##వేత్. 6 రాజ్ఞచ్చ న తథా కార్యం వేషభాషితచేష్టితమ్| రాజలీలా కర్తవ్యా తద్విద్విష్టం చ వర్జయేత్. 7 రాజ్ఞ స్సమో7 ధికో వాన కార్యో వేషో విజానతా| ద్యూతాదిషు తథైవాన్య త్కౌశలం తు ప్రదర్శయేత్. 8 ప్రదర్శ్య కౌశలం చాస్య రాజానం చ విశేషయేత్| ఆన్తఃపురరజనాధ్యక్షైర్వైరిదూతైర్నిరాకృతైః. 9 సంసర్గ న వ్రజే ద్రాజ న్వినా పార్థివశాసనాత్| నిస్స్నేహతాం చావమానం ప్రత్నేన తు గోపయేత్. 10 యచ్చ గుహ్యం భ##వే ద్రాజ్ఞో న త ల్లోకే ప్రకాశ##యేత్| నృపేణ శ్రావితం యత్స్యా ద్గుహ్యా ద్గుహ్యాం నృపోత్తమ. 11 న త త్సంస్రావయే ల్లోకే తథా రాజ్ఞో 7ప్రియో భ##వేత్| ఆజ్ఞాప్యమానే తాన్యస్మి న్త్సముత్తాయ త్వరాన్విత. 12 అహం కిం కరవాణీతి వాచ్యో రాజా విజానతా| కార్యావస్థాం చ విజ్ఞాయ కార్యమేవ యతా భ##వేత్. 13 రెండు వందల పదునైదవ అధ్యాయము. రాజాను జీవుల అనువర్తన ప్రకార వివరణము. మత్స్యుడు మనువుతో ఇట్లు చెప్పెను: రాజాను జీవులు సర్వదా సదాచారులయి రాజునెట్లనువర్తించవలయునో చెప్పెదను; వినుము; విషయమునెరిగి రాజాను జీవులు రవిపుత్త్రా! మనూ! నిండు మనస్సుతో అన్ని విధములు రాజు ననువర్తించవలెను; ఎట్లన- రాజును చెప్పు వాక్యమును యత్నముతో వినవలెను; అతని మాటను నడుమనే నిలిపి తనమాట చెప్పకూడదు; జనసభలో నున్న రాజుతో అతనికి అనుకూలమును ప్రియమునగు మాట పలుకవలెను ;ఏకాంతమందు మాత్రము రాజునకు అప్రియమైనను హితమగు వచనము పలుకవలె(చ్చు)ను; ఇతరులకు మేలుకావలసిన పని ఏదయిన నున్నను రాజ మనస్సు సమముగా నున్నపుడు చెప్పవలెను; తన సొంతమునకు రాజు వలన కావలసిన దేదైన నున్నచో అది అతికి ఇతరులచే చెప్పించవలెనే కాని తాను చెప్పరాదు; ఏపనిని గాని సమయము మించకుండ నెరవేర్చుటకు యత్నించవలెను ;రాజాధికృతుడెప్పుడును రాజ ధనమును దుర్వినియుక్తము చేయరాదు ;రాజు తనపై చూపు ఆదరమును అలక్ష్యము చేయక దానితే తానతనికి ప్రియుడు కావలెను. రాజువలె తన వేషభాషా చేష్టితములాచరించరాదు ;(ఎగ తాళిగా) రాజుననుకరించరాదు ;అతనికిష్టము కానివి విడువలెను ;రాజవేషమునకు సమము అధికమునగు వేషమును ధరించరాదు; ద్యూతము మొదలగువానియందు తనకు గల నేర్పునతనికి ప్రదర్శించవలెను;అట్లు ప్రదర్శించినను వాటి యందు రాజే తనకంటే గొప్పవాడని చూపవలెను; అంతఃపుర జనాద్యక్షులతో శత్రు రాజదూతలతో తన రాజుచే వెడల గొట్టబడినవారితో రాజాజ్ఞ లేనిదే సంబంధము పెట్టుకొనరాదు ;తనకు ఎవరియందు గాని స్నేహ రాహిత్యము కాని అవమాన దృష్టికానియున్నను దానిని బయల్పరచక దాచి ఉండవలెను; రాజరహస్యములను లోకమున బయలుపరచరాదు. రాజు తనతో చెప్పిన పరమ గుహ్యములను బయలుపరచరాదు; దానిచే అతడు రాజుననకు అప్రియుడగును ;రాజు ఇతరులకు నేదయినన ఆజ్ఞాపించుచున్ను తాను లేచి నేనేమి చేయుదును? అనవలెను; కార్యస్థితి నెరిగి దానిని నెరవేర్పచూడవలెను. సతతం క్రియమాణ 7స్మి న్లాఘవంతు వ్రజే ద్ద్రువమ్| రాజ్ఞః ప్రియాణి వాచ్యాని నచాత్యర్ధం పునః పునః. 14 మహాసుశీలశ్చ భ##వే న్న చాపి భ్రుకుటీముఖః| నాతివక్తా న నిర్విక్తాన చ మాత్సరిక స్తథా. 15 ఆత్మసమ్భావితశ్చైవ న భ##వేచ్చ కతంచన| దుష్కృతాని నరేన్ద్రస్య న చ సఙ్కీర్తయే త్క్వచిత్. 16 వస్త్ర మన్త్ర మలఙ్కారం రాజ్ఞా దత్తం తు ధారయేత్| ఔదార్యేణ న తద్ధేయ మన్యసై#్మ భూతి మిచ్ఛితా. 17 న చైవాత్యసనం కార్యం న స్వప్నం చాపి కారయేత్| నానిర్దిష్టే తథా ద్వారే ప్రవిశేత్తు కదాచన. 18 నచ వశ్యేత్తు రాజాన మయోగ్యాసు చ భుమిషు| రాజ్ఞస్తు దక్షిణ పార్శ్వే వామే చోపవిశే త్తథా. 19 పురుస్తాత్తు తథా పశ్చా దాసం తు విగర్హితమ్| జృమ్భాం నిష్ఠీవనం కాసం కోపం పర్యస్తికాశ్రయమ్. 20 భ్రుకుటిం వాన్త ముద్గారం తత్సమీపే వివర్జయేత్| స్వయం తథా నకుర్వీత స్వగుణా ఖ్యాపనం బుధః. 21 గుణాఖ్యాపనే యుక్తం పరమేవ ప్రయోజయేత్| హృదయం నిర్మలం కృత్వా పరాం భక్తిం సమాశ్రితైః. 22 అను జీవిగణౖ ర్భావ్యం నిత్యం రాజ్ఞా మతన్ద్రి తైః| శాఠ్యం లౌల్యం చ పైశున్యం నాస్తిక్యం క్షుద్రతా తథా. 23 చాపల్యం చ పరిత్యాజ్యం నిత్యం రాజ్ఞో 7ను జీవిభిః| శ్రుతి విద్యాసుశీలైశ్చ సంయోజ్యాత్మానమాత్మనా. 24 రాజసేవా తతః కార్యా భూతయే భూతి మిచ్ఛతా| నమస్కార్యా స్సదా చాస్య పుత్త్రవల్లభమన్త్రిణః. 25 సచివై శ్చాస్య విశ్వాసో న త కార్యః కథంచన| అపృష్టస్చాస్య న బ్రూయా త్కామం బ్రూయా త్తథా యది. 26 హితం పథ్యం వచ స్తథ్యం స్సహ సునిశ్చితమ్| చిత్తం చైవాస్య విజ్ఞేయం నిత్యమేవానుజీవిభిః. 27 ఏవ మారాధనం కుర్యా చ్చిత్తజ్ఞో మానవ స్సుఖమ్| కాని ఈ విధముగ కూడ ఎల్లప్పుడును చేయుచున్నచో తాను ప్రభువునకు తేలికవాడగును ;రాజునకు ప్రీతి కరములగు వచనములు పలకవలసినదే కాని అవి మిక్కిలి గాగాని మాటిమాటికి (ఎప్పుడును అదేపనిగా) కాని ఆడరాదు; మహా సుశీలుడుగా నుండవలెను ;కను బొమలు ముడిపడనీయరాదు ;ఎక్కువ మాటాడరాదు; బొత్తుగా మాటాడకుండ రాదు; మస్తరముండరాదు; తను తానెట్టి స్థితియందును పొగడుకొనరాదు ;రాజునందు దుష్కృత్యములను ఎప్పుడు గాని ఎక్కడగాని పేర్కొనరాదు ;రాజిచ్చిన వస్త్రములను అస్త్రములను అలంకారములను తానే ధరించవలెను కాని క్షేమము గోరువాడెవడును వానిని ఔదార్యముతో ఇతరులకీయరాదు ;తెగ తినరాదు ;అతినిద్ర పోగూడదు; ప్రవేశించవచ్చునని నిర్దేశించని(నిషిద్ధమయిన) వాకిటియందు ఎన్నడును ప్రవేశించరాదు ;రాజు దర్శించరా%ి చోటులందుండగా దర్శించరాదు; రాజునకు కుడి ఎడమలందే కాని ముందు వెనుకలందు కూర్చుండరాదు ;రాజ సమీపమున ఆవులుంచుట ఉమియుట దగ్గుట(ఇతరువపైనను) కోపించుట వారాసనమున కూర్చుండరాదు కనుబొమలు ముడివేయుట క్రక్కుట కేక రించుట చేయరాదు ;తన గుణములను తానే చెప్పుకొనుట తగదు; ఒకవేళ రాజునకు అవి తెలుపవలసియున్నచో ఇతరులచే తెలిపించవలయును; రాజానుజీవులు నిర్మల హృదయులు రాజునందు పరమభక్తులు సోమరితనము లేనివారు నయి కొంటె తనము ఆయా విషయములందాసక్తి చాడీలు చెప్పుట నాస్తికత్వము క్షుద్రత్వము తాపల్యము విడువవలెను ;వేద విద్య యందు సుశీలమునందు మనస్సు దృఢముగా నిలుపవలయును; ఇట్లుండి రాజసేవ చేయుటచే శ్రేయస్సు కలుగును ;రాజునకు పుత్త్రులు మంత్రులు ప్రియులునగు వారిని నమస్కరించుచుండవలెను ;రాజ సచివులయందు నమ్మికతో నుండ రాదు ;రాజడుగనిదే మాటలాడరాదు ;ఒకవేళ మాటలాడిను రాజహితులగు వారితో మాట కలిపి రాజునకు హితమును క్షేమకరమును సత్యమునునగు మాటనే చెప్పవలయును ;సదా రాజ చిత్తము నెరిగి వర్తించవలెను ;ఇట్లుండి రాజునారాధించి (మెప్పించ) వలెను. విరక్త-రక్త లక్షణమ్. రాగాపరాగౌ చైవాన్య విజ్ఞే¸° భూతి మిచ్ఛతా. 28 త్యజే ద్విరక్తం నృపతీ రక్తం వృత్తింతు కారయేత్| విరక్తః కారయే న్నాశం విపక్షాభ్యుదయం తతా| 29 ఆశావర్ధనకం కృత్వా ఫలనాశం కరోతిచ|ష అకోపో7పి సకోపాభః ప్రసన్నోపి చ నిష్పలః. 30 వాక్యం చ సమదం వక్తి వృత్తిచ్ఛేదం కరోతి చ| ప్రవేశవాక్యముదితో న సమ్భావయతే యథా. 31 ఆరాధాసు కర్వాసు సుప్తవచ్చ విచేష్టతే | కథాసుదోషం క్షిపతి వాక్యభఙ్గం కరోతి చ. 32 లక్ష్యతే విముథశ్చైవ గుణసఙ్కీర్తనే7పి చ | దృష్టిం క్షిపత్యథాన్యత్ర క్రియమాణ చ కర్మణి. 33 విరక్త లక్షణం హ్యేత చ్ఛృణు రక్తస్య లక్షణమ్| దృష్ట్వా ప్రసన్నో భవతి వాక్యం గృహ్ణాతి చాదరాత్. 34 కుశలాది పరిప్రశ్నం హృష్టో వదతి శోభమ్| వివక్తదర్శనే చాస్య రహేస్యేనం న శఙ్కతే. 35 జాయతే హృష్టవదన శ్శ్రుత్వా తస్యతు త(స) త్కథామ్| అప్రియాణ్యపి వాక్యాని తదుక్తా న్యభినన్దతే. 36 ఉపాయనం చ గృహ్ణాతి స్తోక మప్యాదరం తథా| కథాన్తరేషు స్మరతి ప్రహృష్టవదన స్తథా. 37 ఏవం రక్తస్య కర్తవ్యా సేవా రికులోద్వహ| మిత్రం న చాపత్సు తథా చ భృత్యం త్యజన్తియే నిర్గుణ మప్రమేయమ్. 38 ప్రభుం విశేషేణ చ యే వ్రజన్తి సురేన్ద్రదామామరబృన్దజుష్టమ్. 38U ఇతి శ్రీమత్స్య మహాపురాణ రాజధర్మే రాజ్ఞో7ను జీవినా మనువర్తనక్రమాది కథం నామ పంచదశోత్తరద్విశతతమో7ధ్యాయః. విరక్త - రక్త- లక్షణము. రాజు కూడ తన క్షేమము కోరుకొనినచో తన భృత్యులతో తన యందు రక్తుడెవడో విరక్తుడోవడో గురుతుంచి విరక్తుని విడువవలెను ;రక్తునిచేతనే సేవావర్తనము చేయించవలెను ;విరక్తుడగు భృత్యుడు తన ప్రభువునకు నాశమును శత్రిపక్షముకు అభ్యుదయమును కలిగించును ;ఆశను పెంచును ;ఫలనాశము కలిగించును. విరక్తుడగు భృత్యుని గురుతించుట ఎట్లన- విరక్తుడగు భృత్యుడు మదముతో నిండిన మాటలు పలుకును; తుదకు తన జీవనమునకే ముప్పు తెచ్చుకొనును; వాక్యములు ఆరంభించునప్పుడు సంతోషముతోనే ఉండి ఆరంభించును ;కాని అదే విధముగా తుదవరకు మాటలాడడు ;రాజునారాధించ( మెప్పించ) వలసిన సర్వవిషయములందును నిదురపోవుచున్నట్లు వర్తించును; మాటలందు తప్పులు వెదకి ఎత్తి చూపుచుండును; మాటకు నడుమనే త్రుంచివేయును ;తన ప్రభుని గుణములను కీర్తించునప్పుడు కూడ విముఖుడుగా కనబడుచుండును ;తాను పనులు చేయుచుండియు తన చూపును మరియొకచోట నుంచును ;విరక్తుని లక్షణములు ఇట్లుండును ;ఇక- రక్తుడగు భృత్యుని లక్షణములు ;తన ప్రభుని చూచింతనే ప్రసన్నుడగు ను ;చెప్పిన వాక్యమును అదరముతో స్వీకరించును ;కుశలప్రశ్నాదికము చేయునపుడు హర్షములో విన ఇంపుగా మాటలాడును; ఏకాంతమునందు రహస్య వివక్తస్థలములందు తన ప్రభువు తలకు కనబడినను జంకు గొనడు ;తన ప్రభుని గూర్చిన మాటలితరుల నోట విననపుడతని మొగమున హర్షము కనబడును ;తనప్రభువు తన్నేవైన అప్రియ వచనము లాడినను అవి మెచ్చునే కాని కోపింపడు ;తన ప్రబువిచ్చిన ఆదరముగాని పారితోషికముగాని అల్పమైనను గొప్పదియను గౌరవముతో గ్రహించును; మాటల సేవకునిగా గురుతించి వానిచేత సేవ చేయించుకొనవలెను ;ఆపదలయందున్న భృత్యునికాని మిత్రుని కాని ఎవరు విడువక ఆదుకొందురో అట్టి ప్రభువును - తన ప్రభువునకు రాజును త్రిగుణాతీతుడు అప్రమేయుడు అగు భగవంతునిగా ఎవరు భావించి వాననినాశ్రయింతురో అట్టి భృత్యులును ప్రజలును అమర బృందాశ్రితమగు దేవేంద్రస్థానమగు స్వర్గమును చేరి సుఖింతురు. ఇది శ్రీ మస్త్యమహాపురాణమున రాజధర్మమునందు రాజానుజీవి వర్తనమను రెండు వందల పదునైదవ అధ్యాయము.